Srednje obrazovanje

Kada je riječ o srednjem obrazovanju, u školskoj 2012/2013. godini prvi put je zabilježeno smanjenje broja učenika upisanih u prvi razred srednjih škola u petogodišnjem periodu. Naime, u odnosu na školsku 2009/10. godinu, u školskoj 2012/2013. godini broj upisanih učenika je smanjen za 24,78%. Prvi najznačajniji razlog smanjenja broja učenika prvog razreda srednjih škola je to što je u pet kantona Federacije BiH ove školske godine u prvi razred upisana prva generacija učenika koji su se obrazovali prema devetogodišnjem programu osnovnog obrazovanja i koja je bila malobrojnija od generacija prije toga zbog paralelnih prvih razreda osnovne škole (prvi devetogodišnje i prvi osmogodišnje), kao i zbog odgođenog polaska u prvi razred određenog broja učenika kao rezultat odluke njihovih roditelja. Drugi najznačajniji razlog smanjenja broja upisanih učenika u prvi razred srednje škole jeste pad nataliteta u Federaciji Bosne i Hercegovine, koji se do sada manifestirao putem smanjenja broja učenika u osnovnim školama, a u tekućoj školskoj godini se počeo negativno odražavati i na upis u prvi razred srednjih škola.[1]

Rb	Federacija BiH/Kanton	Broj učenika – školska godina					Povećanje/ smanjenje	Postotak povećanja/ smanjenja
		2009/10	2010/11	2011/12	2012/13	2013/14
	Federacija BiH	27.816	32.878	35.524	29.382	19.472
1.	USK	3.216	3.147	4.617	3.794	2.357	-859	-26,71%
2.	PK	439	488	470	502	428	-11	-2,51%
3.	TK	5.843	7.479	7.908	6.153	4.091	-1.752	-29,98%
4.	ZDK	4.595	6.186	6.119	4.356	3.372	-1.223	-26,62%
5.	BPK	361	365	443	378	197	-164	-45,43%
6.	SBK	3.291	4.125	4.203	3.767	3.364	73	2,22%
7.	HNK	2.839	3.232	3.190	3.041	2.569	-271	-9,55%
8.	ZHK	1.140	1.158	1.147	1.253
9.	KS	5.304	5.965	6.568	5.312	3.095	-2.209	-41,65%
10.	K10	788	733	859	826

Tabela 35 Broj učenika/ca u srednjim školama u FBiH

Iz pregleda broja srednjih škola u FBiH u 2012. godini po kantonima, koji uključuje gimnazije, tehničke, umjetničke, vjerske i škole za djecu sa posebnim potrebama, vidljive su velike razlike u broju škola s obzirom na veličinu kantona. Tako je najveći broj škola u KS, zatim, TK i ZDK, a najmanje u BPK i PK.

Ukupno na nivou FBiH početkom 2012/2013. školske godine bilo je 211 srednjih škola, što je za dvije škole manje u odnosu na prethodnu školsku godinu.

Graf 18 Srednje škole u FBiH – pregled po kantonima

Graf 19 Omjer učenika i učenica u srednjim školama u FBiH 2010 – 2012

Srednje obrazovanje u Federaciji BiH još uvijek nije obavezno. Izuzetak su tri kantona koja su uvela obavezno srednjoškolsko obrazovanje u dvogodišnjem trajanju, i to Kanton Sarajevo, koji je tu mjeru usvojio 2010/2011, te Unsko-sanski i Bosanskopodrinjski kanton, koji su obavezno srednje obrazovanje u trajanju od jedne i dvije godine uveli 2012/2013. godine.

Neto stopa upisa u srednje škole je, prema podacima iz 2006. godine, iznosila oko 76% s tim da oko 54% učenika završi srednju školu u redovnom roku[2].

Podaci o broju učenika koji su napustili srednje obrazovanje pokazuju da je u posmatranom periodu, 2010 – 2012, godine, došlo do porasta prekidanja srednjeg obrazovanja. U 2010. godini evidentirano je 840 slučajeva napuštanja srednje škole, a taj broj se povećao na 943 u 2011. godini. Među učenicima koji su napustili školu znatno je više mladića nego djevojaka iako je u 2011. godini, u odnosu na prethodnu, došlo do blagog povećanja i broja djevojaka (sa 37 na 42%).

Pregled po kantonima za 2011. godinu pokazuje nam da je najviše učenika napustilo srednju školu u TK (ukupno 222, od toga 57% mladića), a slijede ga ZDK i USK sa gotovo izjednačenim ukupnim brojem, ali je u USK veće učešće djevojaka nego mladića, što je suprotan trend nego u ostalim kantonima.

Graf 20 Učenici/ce koji su prekinuli srednje obrazovanje – pregled po kantonima

Za dalja istraživanja bilo bi značajno uraditi analizu rodne perspektive podataka o vrstama srednjih škola koje učenici/ce pohađaju. Naime, u dijelu ovog istraživanja koje se odnosi na rad i zapošljavanje vidimo da je najbrojnija populacija na tržištu rada u Federaciji BiH osoba sa završenom srednjom školom, a također je najveće učešće osoba s tim stepenom obrazovanja među nezaposlenim. Iz toga se može zaključiti da se stanovništvo u FBiH ne osposobljava za ona zanimanja za kojima postoji potreba, odnosno da je jaz između obrazovanja i tržišta rada i dalje veliki. Prema Informaciji Federalnog ministarstva nauke i obrazovanja iz 2013. godine u kojoj se daje analiza upisnih politika u odnosu na potrebe tržišta rada, kao razlozi dugotrajne visoke stope nezaposlenosti navode se problemi koji utječu na sektor srednjeg obrazovanja, a to su: nastavni planovi i programi, kvalitet izvođenja nastave, kvalitet nastavnih sredstava i opreme u školama, stanje školskih objekata i kabineta za praktičnu nastavu, zastupljenost i kvalitet praktične nastave i upisna politika. Upisna politika je, svakako, od izuzetnog značaja za stanje na tržištu rada, jer se njome planiraju vrste obrazovnih programa i određuju upisne kvote za svaki profil obrazovanja, čime se diktira ponuda radne snage.[3]

Kad je riječ o omjeru žena i muškaraca među zaposlenim u srednjim školama u školskoj 2012/2013. godini, vidimo da se, za razliku od predškolskog i osnovnoškolskog obrazovanja, rodni jaz smanjuje na nivou Federacije BiH. Pregled po kantonima pokazuje nam da je u USK i BPK broj nastavnika neznatno veći u odnosu na nastavnice, a u PK je gotovo izjednačen. Smanjen je jaz i u K10 i SBK, a u ZDK, TK, HNK, a posebno u KS, broj žena je još uvijek znatno veći nego muškaraca među nastavnim osobljem u srednjim školama.

Graf 21 Zaposleni u srednjim školama u odnosu na spol

Dakle, u pogledu broja dječaka i djevojčica koji pohađaju srednje obrazovanje uočavamo trend smanjenja upisa, koji se, prvenstveno, obrazlaže demografskim razlozima, odnosno padom nataliteta. Međutim, tome sigurno doprinosi i izostanak zakonske obaveze o obaveznom srednjoškolskom obrazovanju (osim u Kantonu Sarajevo, Unsko-sanskom i Bosanskopodrinjskom kantonu). Također, broj djece koja napuštaju srednje školovanje je u porastu, pretežno zbog ekonomskih razloga, tako da je stopa stjecanja srednjeg stručnog obrazovanja još uvijek ispod stope evropskih zemalja. Prisutan je problem velike nezaposlenosti osoba sa srednjom školom, a analize pokazuju da su na evidenciji nezaposlenih najbrojnija zanimanja III i IV stepena obrazovanja (koje uključuje opće i specijalizirane škole), te ona za koja su predviđene dosta visoke kvote upisa, što ukazuje na odsustvo planiranja upisnih politika u skladu sa potrebama tržišta rada. Ta zanimanja IV stepena su ekonomski tehničar, maturant gimnazije, mašinski tehničar i medicinska sestra-tehničar, a istovremeno su zastupljeni u značajnoj mjeri u planovima upisa (maturanata gimnazije je oko 14,72% među nezaposlenim SSS – IV stepena, a planirano je da se upiše u 2013/2014. godini više od 32,04% od svih učenika/ca srednjih škola IV stepena). Kad je riječ o III stepenu, najviše nezaposlenih je među trgovcima – 18,18%, a predviđeno je da se upiše 12,83%, automehaničara je 6,13% među svim nezaposlenim III stepena, a predviđeno je da se upiše isto toliko.[4] Date informacije nisu razvrstane po spolu, što bi bilo potrebno uraditi kako bi se dobila jasna slika rodnog utjecaja ovakve politike. Međutim, prisutnost rodnih stereotipa u izboru zanimanja je očekivana, pa je tako moguće pretpostaviti da su među automehaničarima pretežno mladići, a da se djevojke školuju za medicinske sestre/tehničare.

[1]Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke (2013), Informacija o upisu učenika u osnovne i srednje škole u Federaciji Bosne i Hercegovine u školskoj 2013/14. god.

[2]Vijeće ministara Bosne i Hercegovine (2008), Strateški pravci razvoja obrazovanja u Bosni i Hercegovini sa planom implementiranja, 2008 – 2015.

[3]Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke (2013). Analiza upisne politike u srednjoškolskom obrazovanju u Federaciji Bosne i Hercegovine sa aspekta potreba tržišta rada.

[4]Federalno ministarstvo obrazovanja i nauke (2013), “Analiza upisne politike u srednjoškolskom obrazovanju u Federaciji Bosne i Hercegovine sa aspekta potreba tržišta rada”, str. 33-34.